De Duitse mededingingsautoriteit heeft op 18 januari 2021 twee onderzoeken naar duurzaamheidsinitiatieven afgerond. Het betrof enerzijds een onderzoek naar eerlijke lonen in de bananenindustrie, en anderzijds een onderzoek naar verbeterd dierenwelzijn. In deze blog bespreken wij deze ontwikkelingen en hun relevantie voor de Nederlandse praktijk.
Recente ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheidsafspraken
De Autoriteit Consument & Markt (“ACM”) heeft begin 2021 de concept leidraad duurzaamheidsafspraken gepubliceerd en neemt binnen Europa een belangrijke rol in het debat over mededingingsrecht en duurzaamheidsafspraken. Tegelijkertijd is het nu al bijna een jaar stil op duurzaamheidsvlak doordat er maar beperkt duurzaamheidsafspraken aan de ACM worden voorgelegd. Daar komt bij dat het wetsvoorstel Wet Ruimte voor Duurzaamheidsinitiatieven sinds de val van Rutte III stof aan het vergaren is. Wij kijken graag over de grens voor inspiratie als het op mededingingsrecht en duurzaamheid aankomt, zie onder meer deze blog over Franse afspraken inzake BPA in verpakkingen.
Duitse mededingingsautoriteit
Het Bundeskartellamt (“BKartA”, de Duitse mededingingsautoriteit) heeft eerder al aangegeven graag ondernemingen te adviseren over samenwerkingen, en in het bijzonder hoe zij daarbij duurzaamheidsstrategieën kunnen verenigen met het mededingingsrecht. Het mededingingsrecht – en het kartelverbod in het bijzonder – verbiedt ondernemingen afspraken te maken die de concurrentie beperken. Een afspraak waarbij bijvoorbeeld pluimveehouders gezamenlijk besluiten de leefomstandigheden van vleeskippen te verbeteren en de meerprijs door te berekenen aan de afnemer, zal in beginsel in strijd zijn met het kartelverbod. Het BKartA geeft nu duidelijkheid over twee gevallen waarvan zij in ieder geval meent dat er geen sprake is van strijd met het kartelverbod.
Eerlijke lonen in de bananenindustrie
Duitse retailers willen een pilot starten voor gezamenlijke standaarden om leefbare lonen in de bananensector te bevorderen. Zo zullen zij vrijwillige gemeenschappelijke normen en strategische doelen opstellen voor de toelevering van hun private label bananen. Hierbij hebben zij bovenal tot doel om gezamenlijk verantwoorde inkooppraktijken te introduceren en processen te ontwikkelen om transparante lonen te monitoren. De retailers zijn voornemens om geleidelijk de volumes eerlijk geproduceerde bananen op te voeren.
Het BKartA ziet geen mededingingsbezwaren ten aanzien van dit plan. Het lijkt erop dat daarin een belangrijke rol heeft gespeeld dat de betrokken retailers geen informatie uitwisselen over inkoopprijzen, overige kosten, productievolumes of marges. Ook zullen nergens in de toeleveringsketen verplichte minimumprijzen of toeslagen worden ingevoerd.
Verbeterde leefomstandigheden voor kippen, varkens en kalveren
Sinds 2014 heeft het BKartA zienswijzen afgegeven over het “Initiative Tierwohl” voor kippen en varkens en dat zal nu worden uitgebreid naar het vetmesten van kalveren. Tierwohl is een initiatief van, onder meer, de vier grootste supermarktketens van Duitsland (EDEKA, REWE, Aldi en de Schwarz Group) en deelnemende slachthuizen. Het doel is om dierenwelzijn in de voedselvoorzieningsketen te verbeteren. Het initiatief startte als een financieringsprogramma voor dierenwelzijnsmaatregelen die verder gingen dan de wettelijke eisen. Inmiddels is het uitgegroeid tot een platform voor dierenwelzijn. Een belangrijk onderdeel van de afspraken in het kader van Tierwohl betreft een gestandaardiseerde toeslag – een zogenaamde “dierenwelzijnsbetaling” – die de supermarkten betalen per kilogram geproduceerd kippen- en varkensvlees.
Het BKartA benadrukt nu dat er verbeteringen kunnen worden doorgevoerd in verpakkingen van het vlees. Zo kan beter worden gecommuniceerd aan consumenten onder welke omstandigheden de dieren hebben geleefd en waar ze vandaan komen. Ook benadrukt de voorzitter van de BKartA, Andreas Mund, dat het initiatief in eerste instantie baanbrekend was, en dat daarom tijdelijk werd gedoogd dat er afspraken werden gemaakt over de hoogte van de dierenwelzijnsbetaling. Nu dierenwelzijn en bijkomende kosten steeds belangrijker worden voor consumenten, zullen de supermarkten langzaamaan meer concurrentie in het systeem moeten gaan introduceren. Daarbij kan de standaardhoogte van de dierenwelzijnsbetaling bijvoorbeeld worden vervangen door een aanbeveling over compensatie voor dierenwelzijn.
Kunnen deze duurzaamheidsinitiatieven ook in Nederland van de grond komen?
De ACM heeft in haar concept leidraad duurzaamheidsinitiatieven enkele categorieën samenwerkingen beschreven die in principe niet de mededinging beperken en daarom buiten het kartelverbod vallen. Zo zouden retailers in Nederland een code kunnen opstellen voor bijvoorbeeld dierenwelzijn waarin zij gezamenlijke standaarden vastleggen. Hiervoor gelden de standaard voorwaarden voor erkenningsregelingen, dat wil zeggen dat de voorwaarden voor deelneming transparant moeten zijn en dat toegang moet worden verleend op basis van redelijke en non-discriminatoire voorwaarden. Ook moeten gelijkwaardige alternatieve standaarden, labels of keurmerken mogelijk blijven en moet het mogelijk blijven om ook producten te blijven verkopen die buiten de code vallen.
Gelet op de omschrijving van de pilot over eerlijke lonen in de bananenindustrie is het aannemelijk dat het initiatief ook in Nederland van de grond zou mogen komen. Cruciaal is dat de prijsvorming volledig vrij wordt gelaten. Dat was tot op heden anders voor het Initiative Tierwohl. De standaard toeslag die door de supermarkten aan slachterijen wordt betaald, kan op mededingingsbezwaren stuiten. Dat neemt niet weg dat de ACM de laatste jaren nadrukkelijk het signaal afgeeft dat ze het belang van duurzaamheidsinitiatieven inziet en graag bereid is om een zienswijze te geven over de mededingingsrechtelijke beoordeling van dergelijke initiatieven.