In het jaarverslag 2023 van de Hoge Raad worden de belangrijkste cijfers en gebeurtenissen van het afgelopen jaar op een rij gezet. Zo legt de Hoge Raad publiekelijk verantwoording af over de verrichte werkzaamheden en de middelen die daarvoor in het jaar 2023 zijn ingezet. De Hoge Raad benoemt daarnaast enkele trends en zaken die voor de rechtsontwikkeling van bijzonder belang zijn geweest. Een aantal daarvan wordt hieronder uitgelicht.

Maatschappelijke functie van de Hoge Raad

Waar de oudere jaarverslagen van de Hoge Raad met name cijfermatig inzicht boden in de organisatie van de Hoge Raad, besteedt de Hoge Raad de laatste jaren steeds meer aandacht aan zijn maatschappelijke functie. Zo wijst de Hoge Raad er in het jaarverslag op dat voor mensen en organisaties door de tijd heen informatie beschikbaar moet zijn over de functie van de Hoge Raad. In die context publiceert de Hoge Raad geregeld oude mijlpaalarresten, opende de Hoge Raad zijn deuren voor het publiek in de Week van de Rechtsstaat, organiseerde hij verschillende (internationale) congressen en maakte de Hoge Raad een podcast. Ook bevat het jaarverslag voor het tweede jaar op rij een onderdeel “Een zaak van begin tot eind”, waarin verschillende medewerkers van de Hoge Raad – van gerechtssecretaris tot raadsheer – worden bevraagd over hun dagelijkse bezigheden. Op deze wijze maakt de Hoge Raad op laagdrempelige wijze inzichtelijk hoe een zaak verloopt vanaf het moment dat het cassatieberoep wordt ingesteld tot het moment waarop de uitspraak van de Hoge Raad wordt gepubliceerd.

De civiele kamer in cijfers

Uit het jaarverslag volgt dat het aantal bij de Hoge Raad aangebrachte civiele zaken in 2023 opnieuw is afgenomen. Waar in 2022 in 376 civiele zaken cassatieberoep werd ingesteld, gebeurde dat in 2023 nog slechts in 334 civiele zaken. In het verlengde daarvan is de gemiddelde doorlooptijd van een civiele procedure bij de Hoge Raad afgenomen. Tussen het instellen van cassatieberoep en het wijzen van het arrest verstreken in 2022 gemiddeld 422 dagen, terwijl dit in 2023 nog maar 381 dagen waren. Daarmee beloopt de gemiddelde doorlooptijd van een civiele cassatiezaak inmiddels nog iets meer dan één jaar. Van de zaken die de Hoge Raad in 2023 heeft behandeld, heeft hij 60% inhoudelijk afgedaan (tegenover 54% in 2022). Het aantal zaken dat de Hoge Raad met toepassing van artikel 81 RO zonder motivering heeft afgedaan, is dus afgenomen (161 zaken in 2023 tegenover 185 zaken in 2022). Het percentage van de cassatieberoepen waarin de Hoge Raad tot vernietiging van de bestreden uitspraak overgaat, is ten slotte gestegen van 29% in 2022 naar 36% in 2023. In de meeste gevallen betrof dit een uitspraak van het hof Arnhem-Leeuwarden (38 keer).

Contacten met de wetgever

Hoewel de wetgevende en rechtsprekende macht in de Nederlandse staatsinrichting van elkaar zijn gescheiden, onderhoudt de Hoge Raad op drie wijzen contacten met de wetgever.

1. Allereerst kan de Hoge Raad – in de persoon van de president van de Hoge Raad en de procureur-generaal bij de Hoge Raad – op verzoek van de minister van Justitie en Veiligheid adviezen over conceptwetsvoorstellen uitbrengen. In 2023 heeft de Hoge Raad twee inhoudelijke adviezen uitgebracht, waaronder over het wetsvoorstel Wet op de politieke partijen.
2. Daarnaast staan de Hoge Raad en de politiek continu met elkaar in dialoog. Het doel daarvan is het bevorderen van het begrip van, en inzicht in, elkaars werk. Daartoe hebben leden van de Eerste Kamer op 7 november 2023 bijvoorbeeld een werkbezoek aan de Hoge Raad gebracht.
3. Ten slotte doet de Hoge Raad zo nu en dan uitspraken die een signaal aan de wetgever bevatten. Daarbij kan het gaan om juridisch-technische knelpunten die de Hoge Raad tegenkomt bij de behandeling van zaken, maar ook om gesignaleerde rechtstekorten. In 2023 betroffen dit zes uitspraken met betrekking tot uiteenlopende rechtsgebieden, zoals in een erfrechtelijke zaak die verband hield met het instellen van cassatieberoep na verzet tegen een uitdelingslijst. Het is vervolgens aan de wetgever om op een zodanig signaal van de Hoge Raad te reageren, zoals door een wetgevingstraject te starten of door een dialoog tussen medewetgevers te creëren.

Rechtsontwikkeling: op verschillende wijzen, in verschillende (rechts)gebieden

Verschillende uitspraken die de Hoge Raad in 2023 heeft gedaan zijn belangrijk geweest voor de rechtsontwikkeling. De Hoge Raad wijst in het jaarverslag op de uiteenlopende wijzen waarop deze zaken onder zijn aandacht zijn gebracht en de afwisselende (rechts)gebieden die in dit verband aan de orde zijn gekomen. Bij de totstandkoming van verschillende van de door de Hoge Raad in het jaarverslag genoemde uitspraken is BarentsKrans betrokken geweest.

Categorie 1: klassieke vermogensrechtelijke vragen

Allereerst heeft de Hoge Raad in 2023 veelvuldig geoordeeld over vermogensrechtelijke rechtsvragen. In dit verband wijst de Hoge Raad in het jaarverslag op een zaak die betrekking heeft op de maatstaf voor de uitleg van een testament. De Hoge Raad oordeelde dat óók feiten en omstandigheden die zich ná het opmaken van een testament hebben voorgedaan betrokken kunnen worden bij de uitleg van een testament en, in het bijzonder, bij beantwoording van de vraag voor welke situatie een testament is geschreven. Philip Fruytier en Joris Jas stonden de erfgenamen bij. Als tweede voorbeeld noemt de Hoge Raad de Deliveroo-zaak, waarin hij zich nader heeft uitgelaten over de omstandigheden waaronder een overeenkomst als arbeidsovereenkomst kan worden gekwalificeerd. Frank Dekker trad in cassatie op namens Deliveroo.

Categorie 2: internationaal privaatrecht

De Hoge Raad merkt op dat een groot aantal civiele cassatiezaken in 2023 betrekking had op het internationaal privaatrecht: maar liefst vijftien zaken hielden verband met grensoverschrijdende geschillen. Bij wijze van voorbeeld noemt de Hoge Raad de procedure over de vraag of de kunstschatten die vier Krimmusea in 2013 aan een museum in Nederland hadden uitgeleend moesten worden teruggegeven aan de Krimmusea of aan de Staat Oekraïne. Jan-Paul Heering en Hugo Boom vertegenwoordigden de Staat Oekraïne.

Categorie 3: vorderingen tot cassatie in het belang der wet

Buiten reguliere cassatieberoepen kan de Hoge Raad oordelen over vorderingen tot cassatie in het belang der wet, ingesteld door de procureur-generaal bij de Hoge Raad. De uitkomst van een vordering tot cassatie in het belang der wet brengt geen wijziging in de uitspraak waartegen de vordering is gericht en dus ook niet in de rechtspositie van de partijen in de zaak. De uitspraak is wel van belang voor de inhoud en de toepassing van het recht. In 2023 werden acht vorderingen tot cassatie in het belang der wet ingesteld, van kwesties met betrekking tot inzagerechten van patiënten tot rechtsvragen die verband houden met de openbaarheid van civiele procedures.

Categorie 4: prejudiciële vragen

Ook in 2023 heeft de Hoge Raad verschillende door lagere rechters gestelde prejudiciële vragen beantwoord. Dat betroffen in de eerste plaats nationaalrechtelijke kwesties, zoals over de toepasselijkheid van het schriftelijkheidsvereiste van artikel 7:2 lid 1 BW bij de koop van een bouwkavel door een consument. Over die beslissing schreef Nicole Bokern een blog. Daarnaast zagen meerdere prejudiciële beslissingen op kwesties die sterk door Europees recht worden beïnvloed. De Hoge Raad wijst op de zaken over de opzegging van een overeenkomst tot kinderopvang (Richtlijn oneerlijke bedingen) en over het achteraf betalen bij aankopen in een webwinkel (Richtlijn consumentenkrediet).

Categorie 5: Caribische zaken

Ten slotte is de Hoge Raad óók de hoogste rechter in Caribische zaken. Uitspraken van het Gemeenschappelijk Hof van Justitie van Aruba, Curaçao, Sint Maarten en van Bonaire, Sint Eustatius en Saba kunnen dus eveneens aan de Hoge Raad worden voorgelegd. Dat gebeurde in 2023 tien keer. De Hoge Raad illustreert zijn rechtsvormende taak voor Caribische zaken aan de hand van een zaak over vergoedingsrechten van (on)gehuwd samenwonenden. Philip Fruytier behandelde de zaak in cassatie namens de vrouw.

Heeft u vragen naar aanleiding van deze blog of bent u benieuwd wat onze cassatieadvocaten voor u kunnen betekenen? Bezoek dan onze cassatiepagina.